مفهوم نقد

نقد ، موضوعی است که همواره در کنار هنر و ادبیّات به شیوه‌های گوناگون مطرح بوده است. در جهان معاصر، نقد یکی از عوامل کلیدی رشد، شکوفایی و رونق فرهنگ و هنر به شمار می رود. نقد آثار هنری نه تنها ماية رشد و بالندگی سنّت هنری و ادبی در هر جامعه ای است بلکه موجب تکامل جهان بینی مخاطبان خود هم می گردد، زیرا رابطة بین مخاطب و اثر هنری و ادبی رابطه ای تبادلی است و نه رابطه ای تک سویه. از رهگذر تبادل و تعامل مخاطب و اثر هنری است که معنا خلق می شود و به منصة ظهور مي رسد. البته لازم به ذکر است که در اینجا مقصود ما معنای لغوی کلمه «نقد» نیست. در فرهنگِ نقد هنری در ایران غالباً «نقد» را در معنای لغوی آن به کار می‌گیرند که همان «جدا کردن سره از ناسره و یا عیب‌جویی و به‌گزینی است». معنای لغوی «کریتیسیسم» (نقد) نیز در لغت‌نامه آکسفورد به معنایی مشابه با معنای کلمه «نقد» در فارسی آمده است، به معنی، «عمل یا فرآیند نشان دادن اشتباه یا خطای کسی یا چیزی، یا خرده‌گرفتن بر کسی یا چیزی». پس همین‌جا باید مشخص کنیم که مقصود از نقد در اصطلاح ادبی و هنری چیزی فراتر از عیب‌جویی است.

هیاهوی متن

این کتاب در تلاش است با ساده کردن مفاهیم و روش‌ها در نقد آثار هنری و نیز با چشم‌پوشی از توضیحات پیچیده در بیان تئوری‌ها، تنها فتح بابی باشد برای آشکار کردن این حقیقت که نقد هنری بیش از سایر پژوهش‌ها دشوار نیست. لذا لازم است توجه شود تئوری‌هایی که در این کتاب مطرح می‌شود تنها قصد بیان جان و عصارة هر تئوری را دارد، هر تئوری دنیایی از نظریات مختلف و پُرپیچ و خم است که این کتاب آگاهانه از بیان تمامی آنها چشم‌پوشی کرده است. همچنین آسیب دیگری که در کتاب‌های ترجمه درباره نقد هنری و ادبی وجود دارد این است که نمونه‌های ارائه شده در نقد عملی این کتاب‌ها نیز غالباً آثار خارجی و ناآشنا برای مخاطب ایرانی است.

کتاب «هیاهوی متن: نقد متون هنری معاصر در ایران» با درک این آسیب در حوزة نقد سعی دارد تا جایی که امکان دارد با تبیین سادة تئوری های مطرح در این حوزه همچون فرمالیسم، روانکاوی، مارکسیسم، بوم گرایی و ادپتاسیون (نظریه ی اقتباس) و ارائه کاربرد گام‌به‌گام هر تئوری بر یک متن از آثار هنری و ادبی ایرانی معاصر، راه‌های نقد علمی و عملی را نه تنها بر دوستداران این حوزه هموار کند بلکه منبعی معتبر و قابل استفاده در دانشگاه‌ها برای دانشجویان رشته‌های هنر و ادبیّات فراهم آورد. نكتة قابل‌توجّه اين است كه خوانندگان فرهيختة كتاب پيش روي، پیش از مطالعة هر یک از نقدهای عملی لازم است كه اثر هنری یا ادبی نقد شده را مورد مطالعه و بررسی قرار دهند تا از مطالعه نقد عملی، لذّت بیشتری ببرند. این کتاب همچنين شامل بخشی تحت عنوان «پیوست‌ها» است که در برگیرندة مباحث جالبي در مورد نقد و تاریخچۀ آن در ایران و همچنین نقد داستان «ماهی سیاهِ کوچلو» به عنوان نمونه نقد عملی براساس چندین رویکرد و نظریه است.