مقدمه

جهانی شدن برای اقتصاد بین‌المللی، یک تغییر عمده است. تغییر در تولید و مدیریت اقتصادی، هم‌چنین آزادسازی پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری، منجر به تشدید یکپارچه‌سازی اقتصاد جهانی شده و شهرها هم زمان از مراکز تولید صنعتی به مراکزی برای ارائه خدماتی از قبیل خدمات بانکی و مالی، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش، رسانه و گردشگری تغییر ماهیت داده‌اند. در این زمینه، گردشگری یکی از مهم‌ترین پدیده‌هایی است که در این تغییر ماهیت، مورد توجه قرار گرفته است. امروزه گردشگری از معدود بخش‌های خدماتی است که فرصت‌های مناسبی را برای تجارت تمامی ملل جهان، فارغ از میزان توسعه‌یافتگی آن‌ها فراهم آورده است. این نکته ظریف عامل رشد این مقوله خدماتی بوده است؛ به گونه‌ای که از گردشگری به صنعت تعبیر شده و بعد از صنعت نفت و خودرو، به عنوان سومین صنعت درآمدساز در جهان شناخته می‌شود. در واقع، این صنعت به عنوان فعالیتی که در عصر جدید، توان اثرگذاری بر فرایند توسعه متوازن و خردورزانه را در همه دنیا داشته و مورد توجه طیف وسیعی از سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان نظام‌های سیاسی و مدیران اجرایی در کشورهای مختلف قرار گرفته است. گردشگری پزشکی به مثابه شکل جدیدی از بازار در صنعت گردشگری است که در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ا‌ی رشد پیدا کرده است.

گردشگری پزشکی

اگرچه جهانی شدن مراقبت‌های بهداشتی یا گردشگری پزشکی، موضوع جدیدی نیست و مردم از هزاران سال پیش برای درمان بیماری به سرزمین‌های خارجی مسافرت می‌کردند؛ ولی درحال حاضر این مسافرت یک الگوی متفاوتی را نسبت به قرن گذشته در پیش گرفته است؛ به طوری که درحال حاضر بیماران از کشورهای پیشرفته به کشورهای کمتر توسعه برای استفاده از مزیت‌هایی هم‌چون هزینه‌های پایین‌تر و کیفیت نسبتا بالای مراقبت‌های بهداشتی، مسافرت می‌کنند. در قرن گذشته کشورهای پیشرفته جهان، از قبیل آمریکا و اتحادیه اروپا، به دلیل این که زیرساخت‌های فیزیکی، تسهیلاتی و تکنولوژیکی برای ارائه خدمات بهداشتی با کیفیت بالا را در اختیار داشتند در حالی‌که این تسهیلات در بسیاری از کشورهای در حال توسعه در دسترس نبودند مقاصد محبوب برای مراقبت‌های بهداشتی محسوب می‌شدند؛ اما باید خاطر نشان کرد که امروزه این روند معکوس شده است.
بهبود استانداردهای پزشکی در کشورهای در حال توسعه، جهانی شدن و تجارت آزاد در زمینه خدمات مراقبت‌های بهداشتی، توسعه اینترنت و ظهور شرکت‌های ارتباطی که به عنوان واسط بین بیماران بین‌المللی و شبکه‌های بیمارستانی و عامل دسترسی آسان بیماران به اطلاعات و قیمت‌ها به همراه فناوری‌های پیشرفته که با خدمات مراقبت‌های جدید ایجاد شده، زمینه را برای رشد سریع گردشگری پزشکی، فراهم آورده‌اند. درکنار موارد مذکور، مسائلی هم‌چون، تغییرات جمعیتی کشورهای پیشرفته درکنار افزایش مشکلات سیستم مراقبت‌های بهداشتی آن‌ها از قبیل صف طولانی انتظار بیماران، هزینه‌ی بالای خدمات بهداشتی و نرخ بالای عدم پوشش بیمه‌ای باعث مسافرت بیماران از این کشورها به بیرون از مرزهای ملی، برای دریافت خدمات بهداشتی با کیفیت بالا و هزینه‌ی پایین شده است.

شناسایی و توسعه راهکارهای عملی

دولت جمهوري اسلامی ایران در سال‎های اخیر و تحت تحریم‌هاي اقتصادي کشور، با توجه به شایستگی خود در گردشگري پزشکی از جمله خدمات پزشکی با کیفیت بالا و هزینه پایین باید به تبادل تکنولوژي بپردازد. ایران باید از توانایی‌هاي خود در صنعت مراقبت‌های سلامت براي بهره‌مندی از مزایاي گردشگري پزشکی استفاده کند. کشورهاي دیگر سال‌هاست که براي استفاده از درآمدهاي کلان و مزایاي بی‌شمار صنعت گردشگري سلامت برنامه‌ریزي‌هاي منظم و دقیقی را انجام داده و به تبلیغات گسترده در سطح جهانی پرداخته‌اند. در حال حاضر کشورهاي آسیاي جنوب شرقی و اروپاي شرقی به عنوان مقاصد برتر شناخته شده هستند، هم‌چنین هند در همسایگی ایران پیشرفت چشمگیري را در این زمینه داشته است. با وجود بازار رقابتی جذب گردشگر سلامت، ضرورت توجه به این کمبود در ایران احساس می‌شود. زیرا در شرایط کنونی ایران با داشتن علم پزشکی نوین، پزشکان حاذق و پتانسیل طبیعی به دلیل عدم سرمایه‌گذاري در ایجاد زیرساخت‌ها و عدم توجه مسئولین، سهمی در بازار جهانی گردشگري سلامت ندارد و با ادامه این وضعیت از بازار رقابتی جدا خواهد ماند. یکی از ضروري‌ترین نکاتی که ایران باید به آن توجه کند، شناسایی و توسعه راهکارهای عملی و ابزارهای توسعه گردشگری پزشکی می‌باشد تا با سرمایه‌گذاري بر روي آن؛ اعتماد گردشگران را جلب نماید و باعث جذب آن‌ها به کشور شود. موضوعی که طبق بررسی محققین پیش از این، توجه چندانی به آن نشده است.
نوشتار حاضر، ضمن بحث در مورد مفهوم و کلیات گردشگری و گردشگری پزشکی، به گونه‌ای جامع و کامل در ساختاری تئوریک (علمی) و عملی ارایه شده است که علاوه بر شناخت جنبه مفهومی حوزه گردشگری پزشکی به خوانندگان این قابلیت را می‌دهد که با ابزارها و راهکارهای عملی توسعه گردشگری پزشکی در ایران آشنا شوند. ماحصل گفتار حاضر نشان از جایگاه گردشگری پزشکی در توسعه گردشگری در ایران دارد. حسب اهمیت این موضوع و ضعف منابع علمی موجود در این حوزه از سوی دیگر، نسبت به تالیف این مجموعه اقدام شد.

با توجه به ساختار مطالب ارائه شده در این نگاشته، انتظار می‌رود که خوانندگان گرامی با هر تخصص، تجربه و زمینه‌ای بتوانند بهره‌مندی‌های لازم را بر اساس نیارهای حرفه‌ای و علمی خود از مجموعه حاضر احصاء کرده و این اثر مرجعی برای توسعه دانش و علم توام با عمل باشد.