چاپ کتاب

کتاب آرایی در دوره‌ی ایلخانان
به طور کلی شیوة کلی کتاب‌آرایی در دروة تیموری را می‌توان به صورت موارد ذیل مشخص کرد:
1. آرایش صفحات: کل صفحات دراین دوره یکپارچه بوده و ترکیب‌بندی با ریتم یکنواخت دارند که تعادل و توازن را در آنان برقرار می‌سازد. صفحات تزئینی در این دوره به خصوص در نسخ مجلل، کاربرد مشخصی دارند. شمسه در اوایل کتاب به منظور ذکر نام سفارش دهنده وتقدیم‌نامه و در صفحات میانی برای ذکر عنوان به کار می‌رود. از دیگر صفحات تزئینی در اوایل کتاب صفحة فهرست یا صفحة تقدیم به صورت سرلوحی تمام صفحه است که نمونه آن را در شاهنامة بایسنقری میتوان دید. شاید بتوان گفت استفاده از صفحة فهرست نه به شکل امروزی بلکه به شکل تزئینی و بیشتر برای کاربردی کردن صفحه‌های تمام تزئینی آغاز نسخه از دورة تیموری رواج یافت که طرز نگارش عناوین آن نیزنه در جهت راحتی خواندن مطالب، بلکه در جهت هماهنگی با تزئینات است که نمونة آن را در نسخة گلچین اسکندر سلطان می‌بینیم که نام بخش‌های مختلف کتاب در تزئینات اطراف شمسة میانی داخل تزئینات ذکر شده و به صورت جزئی از تزئین درآمده است. 
سرلوح‌ها در صفحة آغار و دیباچه معمولاً کامل هستند و کل صفحه را در بر می‌گیرند. این سرلوح‌ها در نسخ مجلل این دوره اکثراً مزدوج بوده است، به این شکل که سرلوح عیناً در دو صفحة مقابل تکرار می‌شود. سرلوح‌ها متقارن‌اند، به این صورت که دو قسمت کتیبه‌ای در بالا و پایین دارند و فضای منفی در میان به نوشته اختصاص می‌یابد که حال در برخی نمونه‌ها مثل قرآن رقم محمود ،فضای مثبت و منفی کتیبه‌ها و متن به نسبت تقریبا مساوی تقسیم شده‌اند و در برخی نمونه‌ها نظیر شاهنامة بایسنقری دو چهارم از کل فضای سرلوح به متن اختصاص می‌یابد. در صفحات میانی کتاب جداول محدوده‌ها را مشخص می‌کنند. کل فضایی که جدول اصلی اشغال کرده با کادر بیرونی سرلوح‌های تمام صفحه به یک اندازه است. در صفحه میانی سرلوح‌های به کار رفته کوچک‌تر و کم حجم‌ترند و به شکل یک کتیبه در پیشانی صفحه قرار می‌گیرند که از طریق جدولی به همراه متن احاطه می‌شوند. جداول در بالا به حالت نیمه‌کاره رها می‌شوند و با شرفه هایی که از سرلوح بیرون زده‌اند موازی‌اند. در نوع دیگری از ترکیب‌بندی که نمونة آن را در نسخة مثنوی رقم ناصرالکاتب دیدیم که حاشیة دور سرلوح فضایی برای نگارش متن به شکل چلیپایی فراهم آمده است که با تقسیمات قانونمند که به وسیلة لچکیها صورت می‌گیرد جهت نوشتار را به طور متقارن سامان می‌بخشد. پیدایش این شیوه از روش‌های هوشمندانة کتاب‌آرایی در این عصر است که در دوره‌های بعد نیز به کار می‌رود. در تقسیمات داخل سرلوح‌ها و کتیبه‌ها تمایل به ایجاد کناره‌های نرم و مدور برخلاف شیوه‌های هندسی دوره‌های قبل وجود دارد. 
 2. نقوش: از نقوش به کار رفته در این دوره یکی نقش اسلیمی است که به خصوص در سبک هرات جزو نقوش غالب تزیینی است و به شکل بافتی یکپارچه و منظم سطوح مختلف را فرا می‌گیرد و در میان آن به ندرت از نقوش دیگر نظیر گلها استفاده می‌شود. در سبک شیراز نقوش گیاهی از نوعی به غیر از اسلیمی را می‌بینیم که با ظرافت، بافتی یکپارچه از تزئینات را پدید می‌آورند. 
در سبک هرات نقش گلها در حاشیه‌ها دیده شده و به ندرت داخل اسلیمی‌ها به کار می‌رود. در سبک شیراز گل‌های ریزنقش چندپر اکثراً با رنگ سفید و قرمز در میان نقوش گیاهی پراکنده‌اند که در دورة سلطان حسین میرزا نیز تحت تأثیر این دوره و همچنین سبک ترکمن چنین نقوشی با تنوع بیشتر حضور دارد. 
3. رنگ. رنگها در مکتب تیموری پخته و ترکیبی‌اند. رنگ غالب در تزئینات دورة تیموری آبی لاجوری است و پس از آن طلایی بیشترین کاربرد را دارد. در سبک هرات تنوع رنگی بیشتر بوده و رنگ‌های فرعی تر نظیر قرمز، سبزماشی، آبی آسمانی و فیروزه‌ای، سفید و مشکی به تناوب به کار می‌روند. در سبک شیراز غلبة رنگ لاجوردی و پس از آن طلایی بسیار شدید است، به طوری که تا حذف رنگ‌های دیگر وکم‌رنگ کردن نقش آنان در حد نقاط کوچک پیش می‌روند. رنگ سفید در این سبک به عنوان زمینة نقوش به کار می‌رود. استفاده از رنگ سیاه برای زمینه که در دورة آل مظفر و آل جلایر دیده می‌شود در این دوره نیز به طور محدود در برخی نسخ مشاهده می‌گردد. 
کاربرد بیش از اندازه رنگ آبی لاجوردی با توجه به آرامش و سردی رنگ آبی القا کنندة حالت قداست هر چه بیشتر در اثر است که در سایر هنرهای این دوره نظیر کاشیکاری نیز برای القای چنین تأثیری به کار رفته است. 
رنگ طلایی رنگ دوم غالب است که با توجه به نورانی بودن آن در عین حال هم جلوة روحانی تزئینات را تشدید کرده است و هم حالت تزئینی و تجملی به اثر می‌بخشد. سردی رنگ آبی با گرمی طلایی و همچنین رنگ نخودی زمینة کاغذ، تضاد زیادی را پدید می‌آورد که به زیبایی اثر کمک می‌کند.
پس از تیموریان قراقویونلوها و آق قویونلو به روی کار آمدند که از قبایل ترک نژاد بودند. 
«بازیل گری در مورد حمایت ترکمانان قراقویونلو از کتاب آرایی می‌نویسد: «شاهدی نه در کتب ادبی و نه از نسخ خطی باقی مانده دال بر حمایت قراقویونلو از کتاب آرایی وجود ندارد. با این حال وجود چندین نسخه‌ی خطی از این دوره که اکثراً به دستور پیربوداق فرزند جهانشاه که در شیراز حکومت می‌کرد ساخته شده است می‌تواند نفی کننده‌ی این ادعا باشد و البته نشاندهنده‌ی این باشد که در دربار برخی از شاهزادگان این دوره نیز به سفارش نسخ خطی نفیس می‌پرداخته‌اند. از جمله این نسخ می‌توان به یک جلد از دیوان قاسم موجود در موزه‌ی هنر ترک و اسلامی استانبول به تاریخ 863 ق. اشاره کرد. ظرافت و تنوع نقوش به کار رفته در سرلوح‌های آن جلوه‌های متفاوتی از سبک دوره‌ی تیموری به نمایش می‌گذارد. 
بسیاری از محققان، هنر تذهیب دوره‌ی تیموری را طبیعت گرا توصیف کرده‌اند. بیشتر این محققان معتقدند که در دوره‌ی تیموری توجه زیادی به کشیدن اشکال نباتات، گلها و مناظر طبیعی شده و حواشی کتاب‌ها با آن‌ها آرایش یافته است.

این مطلب ممکن است در مورد برخی از نسخ این دوره به خصوص در صفحات میانی کتاب، صادق باشد، اما در بررسی سرلوح نسخی نظیر شاهنامه بایسنقری یا کلیله و دمنه که به خصوص مربوط به مکتب هرات این دوره‌اند، مطلقاً به طبیعت گرایی برخورد نمی‌کنیم، بلکه نقوش منظم و حساب شده‌ای را می‌بینیم که با دقت هندسی بسیار بر زمینه نقش شده‌اند و بیشترین فاصله را با طبیعت گرایی و نقوش طبیعی دارند. تنها نقوشی که تا حدودی حالت طبیعت گرایی را در آن می‌توان بازیافت گل‌های ریزنقش‌اند که در جدول میانی به صورت قاب، دور کتیبه و متن را فراگرفته و بر زمینه‌ی تیره یا طلایی نقش بسته‌اند. این چنین نقوشی قبلاً در اواخر دوره‌ی مغول نیز به کار می‌رفت و نمونه‌ی آن را در نسخه‌ی دیوان سلطان احمد جلایر می‌توان دید. 
در دورة ترکمانان تحولات بیشتری در سبک و شیوة نگارگری تیموری پدید آمد. در سبک نقاشی آنان با استفاده از انبوه گیاهان که به صورت خیال‌انگیز و شاعرانه‌ای در فضای نقاشی ترکیب شده‌اند و دور شدن از قالب‌های هندسی و خشک در فضاسازی مکتب هرات، شیوة ترکیب‌بندی هر چه تغزلی تر و لطیف‌تر گشت. در این دوره همچنین در استفاده از متن، بازگشت به روش‌های نقاشان جلایری نیز دیده می‌شود، به خصوص در نسخه‌ای از خمسة نظامی ساخته شده در تبریز که تهیة آن در زمان سلطان یعقوب آق‌قویونلو آغاز شد و در دورة شاه اسماعیل صفوی تکمیل گردید.

با انتشارات اندیشمند میتوانید کتاب خود را به راحتی و با ارزانترین قیمت چاپ کنید.